33.7 Utrata wartości aktywów finansowych i należności

Raport Roczny 2017 > Wyniki 2017 > Informacje dodatkowe i noty objaśniające > 33. Aktywa finansowe > 33.7 Utrata wartości aktywów finansowych i należności
Obszary powiązane:
Zdrowie
Inwestycje
Bankowość
Dobre Praktyki PZU

33.7.1 Zasady rachunkowości

Ocenę, czy występują obiektywne dowody utraty wartości składnika aktywów finansowych lub grupy aktywów finansowych, przeprowadza się na koniec każdego okresu sprawozdawczego.

W przypadku wystąpienia obiektywnych dowodów utraty wartości wynikających ze zdarzeń zaistniałych po pierwotnym ujęciu składników aktywów finansowych i powodujących zmniejszenie oczekiwanych przyszłych przepływów pieniężnych dokonuje się stosownych odpisów w ciężar kosztów bieżącego okresu. Nie ujmuje się oczekiwanych strat z tytułu utraty wartości w wyniku przyszłych zdarzeń, bez względu na stopień prawdopodobieństwa ich zajścia.

Do obiektywnych dowodów utraty wartości zalicza się informacje dotyczące następujących zdarzeń:

  • znaczące trudności finansowe emitenta lub dłużnika;
  • niedotrzymanie warunków umowy, np. niespłacenie albo zaleganie ze spłaceniem odsetek lub nominału;
  • przyznanie pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę (ze względów ekonomicznych lub prawnych, wynikających z trudności finansowych pożyczkobiorcy) udogodnienia, którego w innym przypadku pożyczkodawca by nie udzielił (forbearance);
  • wysokie prawdopodobieństwo likwidacji, upadłości lub innej reorganizacji finansowej pożyczkobiorcy;
  • zanik aktywnego rynku na dany składnik aktywów finansowych ze względu na trudności finansowe emitenta;
  • obserwowane dane wskazujące na możliwy do zmierzenia spadek oszacowanych przyszłych przepływów pieniężnych związanych z grupą aktywów finansowych od momentu ich początkowego ujęcia, mimo że nie można jeszcze ustalić spadku dotyczącego pojedynczego składnika grupy aktywów finansowych, w tym:
    • negatywne zmiany dotyczące statusu płatności pożyczkobiorców w grupie (np. zwiększona ilość opóźnionych płatności) lub
    • niekorzystne zmiany sytuacji gospodarczej w danej branży, regionie itp., które wpływają na pogorszenie zdolności płatniczej dłużników;
  • znaczący lub przedłużający się spadek wartości godziwej inwestycji w instrument kapitałowy poniżej kosztu nabycia (dodatkowe informacje przedstawiono w punkcie 33.7.2.1);
  • niekorzystne zmiany środowiska technologicznego, rynkowego, gospodarczego, prawnego lub innego, w którym działa emitent instrumentów kapitałowych, które wskazują na możliwość nieodzyskania kosztów inwestycji w ten instrument kapitałowy.

Przesłanki utraty wartości dotyczące ekspozycji kredytowych można podzielić na przesłanki dotyczące:

  • klienta, w tym:
    • klienta indywidualnego – upadłość konsumencka, zgon, brak informacji o miejscu pobytu klienta, utrata pracy, problemy finansowe klienta;
    • klienta biznesowego – postępowanie naprawcze, upadłość/likwidacja, znaczące pogorszenie wewnętrznej oceny scoringowej/ratingowej, znaczące pogorszenie sytuacji ekonomiczno-finansowej;
    • zarówno klienta indywidualnego, jak i biznesowego – znaczące opóźnienie w spłacie lub nieautoryzowany debet, nieujawniony majątek klienta.
  • rachunku – wszczęcie postępowania sądowego, wszczęcie postępowania egzekucyjnego, skuteczne wypowiedzenie umowy, restrukturyzacja, ekspozycja kwestionowana przez dłużnika na drodze postępowania sądowego, zidentyfikowane wyłudzenie.

Jeśli nie istnieją obiektywne dowody utraty wartości indywidualnie ocenianego składnika aktywów finansowych, niezależnie od tego, czy jest on znaczący czy nie, to ten składnik włącza się do grupy aktywów finansowych o podobnej charakterystyce ryzyka kredytowego i pod względem utraty wartości ocenia się je łącznie. Aktywa ocenione indywidualnie pod względem utraty wartości, w przypadku których dokonano odpisu aktualizującego z tytułu utraty wartości, nie są uwzględniane w łącznej ocenie utraty wartości.

Kwota odpisu z tytułu utraty wartości to różnica pomiędzy wartością bilansową składnika aktywów a wartością bieżącą oszacowanych przyszłych przepływów pieniężnych (z wyłączeniem przyszłych strat kredytowych, które nie zostały poniesione), zdyskontowanych z zastosowaniem pierwotnej efektywnej stopy procentowej instrumentu finansowego (tzn. efektywnej stopy procentowej ustalonej przy początkowym ujęciu). Przychody odsetkowe są ujmowane przy zastosowaniu stopy procentowej użytej do zdyskontowania przyszłych przepływów pieniężnych dla celów oszacowania straty z tytułu utraty wartości. Ekspozycje, dla których stwierdzono przesłanki utraty wartości, dzielone są na wyceniane indywidualnie i wyceniane grupowo (kolektywnie).

W przypadku wystąpienia dowodów utraty wartości instrumentów finansowych dostępnych do sprzedaży, straty rozpoznane uprzednio w kapitale z aktualizacji wyceny odnosi się w ciężar rachunku zysków i strat.

Odpisy z tytułu utraty wartości instrumentów finansowych dostępnych do sprzedaży odniesione w ciężar rachunku zysków i strat:

  • w przypadku instrumentów kapitałowych nie podlegają odwróceniu;
  • w przypadku instrumentów dłużnych mogą zostać odwrócone, o ile w następnych okresach wartość godziwa danego instrumentu dłużnego wzrośnie, a wzrost ten może być obiektywnie łączony ze zdarzeniem następującym po ujęciu straty z tytułu utraty wartości w rachunku zysków i strat. 

33.7.2 Szacunki i założenia

33.7.2.1 Instrumenty kapitałowe notowane na rynkach regulowanych oraz jednostki uczestnictwa i certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych

Odpisy z tytułu utraty wartości instrumentów kapitałowych notowanych na rynkach regulowanych, jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych otwartych i certyfikatów funduszy inwestycyjnych zamkniętych klasyfikowanych jako dostępne do sprzedaży dokonywane są jeżeli spełniony jest choć jeden z dwóch warunków:

  • ujemna różnica pomiędzy wartością bieżącą a wartością nabycia stanowi co najmniej 30% wartości nabycia;
  • wartość aktywa na koniec każdego z 12 kolejnych miesięcy była niższa od wartości nabycia.

33.7.2.2 Należności od ubezpieczających

Należności od ubezpieczających poddaje się przeglądowi w celu stwierdzenia, czy nie istnieją przesłanki wskazujące na możliwość utraty ich wartości.

W pierwszej kolejności szacowany jest odpis celowy. Odpis celowy tworzy się dla pojedynczej należności po dokonaniu oceny sytuacji gospodarczej i majątkowej dłużnika oraz prawdopodobieństwa spłaty należności.

W przypadku należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości, odpis tworzy się do wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem. Jeżeli w stosunku do dłużnika miało miejsce oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, odpis tworzy się w pełnej wysokości należności.

Odpis celowy jest zwiększany, gdy uzyskano informacje wskazujące, że szacunkowa kwota możliwa do uzyskania uległa zmniejszeniu lub kwota należności, dla której ustanowiono odpis celowy uległa podwyższeniu. Utworzony odpis celowy jest rozwiązywany, gdy oszacowano, że kwota jaką można uzyskać jest wyższa niż dotychczas oszacowana lub potwierdzono, że nastąpi częściowa albo całkowita zapłata należności. Odpis celowy wykorzystuje się w przypadku dokonania częściowego albo całkowitego umorzenia lub spisania należności.

W zakresie, w którym nie dokonano oszacowania w drodze oceny indywidualnej, przeprowadza się ocenę zbiorczą utraty wartości należności, w wyniku której zostaje oszacowany odpis grupowy.

Ubezpieczenia majątkowe i osobowe

Odpis grupowy jest szacowany na podstawie przyjętego modelu oceny utraty wartości należności indywidualnie nieznaczących. W modelu odpis ustala się w drodze łącznej oceny utraty wartości należności od ubezpieczających grupowanych według podobnych charakterystyk ryzyka kredytowego.

Dla należności zapadłych sporządzana jest struktura wiekowa, w zależności od czasu przeterminowania. Należności zapadłe obniża się o wartość należności objętych odpisem celowym. Odpis grupowy oblicza się w poszczególnych przedziałach przeterminowania na podstawie wskaźników nieściągalności należności zapadłych ustalonych na podstawie analizy historycznej.

Dla należności niewymagalnych ustalana jest wartość należności, która prawdopodobnie stanie się wymagalna na podstawie historycznej analizy udziału należności niespłacanych w terminie. Ustalona w ten sposób kwota należności obniżana jest o wartość należności objętych odpisem celowym. Od pozostałej kwoty należności tworzony jest odpis w wysokości wskaźnika nieściągalności należności zapadłych dla najkrótszego okresu przeterminowania.

33.7.3 Dane ilościowe

Zmiana stanu odpisów z tytułu utraty wartości aktywów finansowych w roku zakończonym 31 grudnia 2017Stan na początek okresuUtworze- nie, ujęte w rachun- ku zysków i stratRozwiąza- nie ujęte w rachun- ku zysków i stratUsunięcie (sprzedaż, spisanie, itp.)Zmiana składu grupyInne zmianyStan na koniec okresu
Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności1-----1
Instrumenty dłużne1-----1
Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży54-(7)(13)--34
Instrumenty kapitałowe47--(13)--34
Dłużne papiery wartościowe7-(7)----
Pożyczki3 1493 791(2 653)(1 149)5 837(20)8 955
Dłużne papiery wartościowe717(56)(27)104(1)98
Należności od klientów z tytułu kredytów3 0623 784(2 597)(1 107)5 716(19)8 839
Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych1---17-18
Pożyczki15--(15)--
Należności591151(87)(21)16(1)649
Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich562145(82)(20)-(1)604
Należności z tytułu reasekuracji84(4)(1)-7
Inne należności212(1)-16-38
Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno- ubezpieczeniowych99(6)---12
Środki pieniężne i ekwiwalenty środków pieniężnych1-----1
Razem3 8053 951(2 753)(1 183)5 853(21)9 652

Zmiana stanu odpisów z tytułu utraty wartości aktywów finansowych w roku zakończonym 31 grudnia 2016Stan na początek okresuUtworzenie, ujęte w rachunku zysków i stratRozwiązanie ujęte w rachunku zysków i stratUsunięcie (sprzedaż, spisanie, itp.)Zmiana składu grupyStan na koniec okresu
Aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności1----1
Instrumenty dłużne1----1
Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży468---54
Instrumenty kapitałowe461---47
Dłużne papiery wartościowe-7---7
Pożyczki2 0151 896(1 095)(514)8473 149
Dłużne papiery wartościowe4333-(5)-71
Należności od klientów z tytułu kredytów1 9381 863(1 095)(491)8473 062
Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych1----1
Pożyczki33--(18)-15
Należności58863(54)(6)-591
Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich56256(50)(6)-562
Należności z tytułu reasekuracji65(3)--8
Inne należności202(1)--21
Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno- ubezpieczeniowych1125(27)--9
Środki pieniężne i ekwiwalenty środków pieniężnych1----1
Razem2 6621 992(1 176)(520)8473 805

Jakość kredytowa aktywów finansowych na 31 grudnia 2017Wartość bilansowa (netto) aktywów nieprzeterminowanychWartość bilansowa (netto) aktywów przeterminowanychWartość bilansowa (netto)Odpisy z tytułu utraty wartościWartość brutto
objętych odpisami z tytułu utraty wartościnieobjętych odpisami ztytułu utraty wartoścido 3 miesięcypow. 3 miesięcy do 6 miesięcypowyżej 6 miesięcytworzone indywidualnietworzone grupowo
Dłużne papiery wartościowe utrzymywane do terminu wymagalności-21 237---21 2371-21 238
Dłużne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży-47 855---47 855--47 855
Pożyczki1 869179 1624 8213993 253189 5044 1974 758198 459
Dłużne papiery wartościowe-13 623---13 62398-13 721
Należności od klientów z tytułu kredytów1 869159 1154 8213993 253169 4574 0914 748178 296
Transakcje z przyrzeczeniem odsprzedaży-885---885--885
Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych-1 841---1 8418101 859
Pożyczki-3 698---3 698--3 698
Należności9067 630344731439 096675829 745
Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich8991 103313621052 482245803 086
Należności z tytułu reasekuracji2411564687-75
Inne należności56 486165346 5463626 584
Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno- ubezpieczeniowych1211 129---1 25012-1 262
Razem2 896257 0135 1654723 396268 9424 2775 340278 559

Jakość kredytowa aktywów finansowych na 31 grudnia 2016 (przekształcone)Wartość bilansowa (netto) aktywów nieprzeterminowanychWartość bilansowa (netto) aktywów przeterminowanychWartość bilansowa (netto)Odpisy z tytułu utraty wartościWartość brutto
objętych odpisami z tytułu utraty wartościnieobjętych odpisami ztytułu utraty wartoścido 3 miesięcypow. 3 miesięcy do 6 miesięcypowyżej 6 miesięcytworzone indywidualnietworzone grupowo
Dłużne papiery wartościowe utrzymywane do terminu wymagalności-17 346---17 3461-17 347
Dłużne papiery wartościowe dostępne do sprzedaży7311 145---11 2187-11 225
Pożyczki64449 1453 0341701 34154 3348652 28457 483
Dłużne papiery wartościowe1212 342---2 46371-2 534
Należności od klientów z tytułu kredytów52339 9303 0341701 34144 9987782 28448 060
Transakcje z przyrzeczeniem odsprzedaży-2 880---2 880--2 880
Lokaty terminowe w instytucjach kredytowych-2 285---2 2851-2 286
Pożyczki-1 708---1 70815-1 723
Należności1 0074 295211451065 664655266 255
Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich9091 00419739842 233365262 795
Należności z tytułu reasekuracji153958768-84
Inne należności973 23851143 35521-3 376
Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno- ubezpieczeniowych49941---9909-999
Razem1 77382 8723 2452151 44789 5529472 81093 309

Facebook Twitter Google Plus All